sexta-feira, 14 de março de 2014

Sátiras, de Juvenal


                          Satura II, vv. 1-140


Vltra Sauromatas fugere hinc libet et glacialem
Oceanum, quotiens aliquid de moribus audent
qui Curios simulant et Bacchanalia uiuunt.
indocti primum, quamquam plena omnia gypso
Chrysippi inuenias; nam perfectissimus horum,               5
si quis Aristotelen similem uel Pittacon emit
et iubet archet pluteum seruare Cleanthas.
frontis nulla fides; quis enim non uicus abundat
tristibus obscenis? castigas turpia, cum sis
inter Socraticos notissima fossa cinaedos?               10
hispida membra quidem et durae per bracchia saetae
promittunt atrocem animum, sed podice leui
caeduntur tumidae medico ridente mariscae.
rarus sermo illis et magna libido tacendi
atque supercilio breuior coma. uerius ergo               15
et magis ingenue Peribomius; hunc ego fatis
inputo, qui uultu morbum incessuque fatetur.
horum simplicitas miserabilis, his furor ipse
dat ueniam; sed peiiores, qui talia uerbis
Herculis inuadunt et de uirtute locuti               20
clunem agitant. 'ego te ceuentem, Sexte, uerebor?'
infamis Varillus ait, 'quo deterior te?'
loripedem rectus derideat, Aethiopem albus.
quis tulerit Gracchos de seditione querentes?
quis caelum terris non misceat et mare caelo               25
si fur displiceat Verri, homicida Miloni,
Clodius accuset moechos, Catilina Cethegum,
in tabulam Sullae si dicant discipuli tres?
qualis erat nuper tragico pollutus adulter
concubitu, qui tunc leges reuocabat amaras               30
omnibus atque ipsis Veneri Martique timendas,
cum tot abortiuis fecundam Iulia uuluam
solueret et patruo similes effunderet offas.
nonne igitur iure ac merito uitia ultima fictos
contemnunt Scauros et castigata remordent?               35 
non tulit ex illis toruum Laronia quendam
clamantem totiens 'ubi nunc, lex Iulia, dormis?'
atque ita subridens: 'felicia tempora, quae te
moribus opponunt. habeat iam Roma pudorem:
tertius e caelo cecidit Cato. sed tamen unde               40
haec emis, hirsuto spirant opobalsama collo
quae tibi? ne pudeat dominum monstrare tabernae.
quod si uexantur leges ac iura, citari
ante omnis debet Scantinia. respice primum
et scrutare uiros, faciunt nam plura; sed illos               45
defendit numerus iunctaeque umbone phalanges.
magna inter molles concordia. non erit ullum
exemplum in nostro tam detestabile sexu.
Tedia non lambit Cluuiam nec Flora Catullam:
Hispo subit iuuenes et morbo pallet utroque.               50
numquid nos agimus causas, ciuilia iura
nouimus aut ullo strepitu fora uestra mouemus?
luctantur paucae, comedunt coloephia paucae.
uos lanam trahitis calathisque peracta refertis
uellera, uos tenui praegnantem stamine fusum               55
Penelope melius, leuius torquetis Arachne,
horrida quale facit residens in codice paelex.
notum est cur solo tabulas inpleuerit Hister
liberto, dederit uiuus cur multa puellae.
diues erit magno quae dormit tertia lecto.               60
tu nube atque tace: donant arcana cylindros.
de nobis post haec tristis sententia fertur?
dat ueniam coruis, uexat censura columbas.'
fugerunt trepidi uera ac manifesta canentem
Stoicidae; quid enim falsi Laronia? sed quid               65
non facient alii, cum tu multicia sumas,
Cretice, et hanc uestem populo mirante perores
in Proculas et Pollittas? est moecha Fabulla;
damnetur, si uis, etiam Carfinia: talem
non sumet damnata togam. 'sed Iulius ardet,               70
aestuo.' nudus agas: minus est insania turpis.
en habitum quo te leges ac iura ferentem
uulneribus crudis populus modo uictor et illud
montanum positis audiret uulgus aratris.
quid non proclames, in corpore iudicis ista               75
si uideas? quaero an deceant multicia testem.
acer et indomitus libertatisque magister,
Cretice, perluces. dedit hanc contagio labem
et dabit in plures, sicut grex totus in agris
unius scabie cadit et porrigine porci               80
uuaque conspecta liuorem ducit ab uua.
foedius hoc aliquid quandoque audebis amictu;
nemo repente fuit turpissimus. accipient te
paulatim qui longa domi redimicula sumunt
frontibus et toto posuere monilia collo               85
atque bonam tenerae placant abdomine porcae
et magno cratere deam. sed more sinistro
exagitata procul non intrat femina limen:
solis ara deae maribus patet. 'ite, profanae,'
clamatur, 'nullo gemit hic tibicina cornu.'               90
talia secreta coluerunt orgia taeda
Cecropiam soliti Baptae lassare Cotyton.
ille supercilium madida fuligine tinctum
obliqua producit acu pingitque trementis
attollens oculos; uitreo bibit ille priapo               95
reticulumque comis auratum ingentibus implet
caerulea indutus scutulata aut galbina rasa
et per Iunonem domini iurante ministro;
ille tenet speculum, pathici gestamen Othonis,
Actoris Aurunci spolium, quo se ille uidebat               100
armatum, cum iam tolli uexilla iuberet.
res memoranda nouis annalibus atque recenti
historia, speculum ciuilis sarcina belli.
nimirum summi ducis est occidere Galbam
et curare cutem, summi constantia ciuis               105
Bebriaci campis solium adfectare Palati
et pressum in faciem digitis extendere panem,
quod nec in Assyrio pharetrata Sameramis orbe
maesta nec Actiaca fecit Cleopatra carina.
hic nullus uerbis pudor aut reuerentia mensae,               110
hic turpis Cybeles et fracta uoce loquendi
libertas et crine senex fanaticus albo
sacrorum antistes, rarum ac memorabile magni
gutturis exemplum conducendusque magister.
quid tamen expectant, Phrygio quos tempus erat               115
iam more superuacuam cultris abrumpere carnem?
quadringenta dedit Gracchus sestertia dotem
cornicini, siue hic recto cantauerat aere;
signatae tabulae, dictum 'feliciter,' ingens
cena sedet, gremio iacuit noua nupta mariti.               120
o proceres, censore opus est an haruspice nobis?
scilicet horreres maioraque monstra putares,
si mulier uitulum uel si bos ederet agnum?
segmenta et longos habitus et flammea sumit
arcano qui sacra ferens nutantia loro               125
sudauit clipeis ancilibus. o pater urbis,
unde nefas tantum Latiis pastoribus? unde
haec tetigit, Gradiue, tuos urtica nepotes?
traditur ecce uiro clarus genere atque opibus uir,
nec galeam quassas nec terram cuspide pulsas               130
nec quereris patri. uade ergo et cede seueri
iugeribus campi, quem neglegis. 'officium cras
primo sole mihi peragendum in ualle Quirini.'
quae causa officii? 'quid quaeris? nubit amicus
nec multos adhibet.' liceat modo uiuere, fient,               135
fient ista palam, cupient et in acta referri.
interea tormentum ingens nubentibus haeret
quod nequeant parere et partu retinere maritos.
sed melius, quod nil animis in corpora iuris
natura indulget: steriles moriuntur, ………



                               Sátira II, vv. 1-140

Vontade sinto de fugir de Roma, ir além da Sarmácia
e do Oceano Glacial, sempre que ousam criticar os costumes alheios
esses que se armam em Cúrios [1] mas vivem em bacanais.
Antes de tudo, ignaros, embora a casa tenham cheia
com bustos de Crisipo: [2] para eles o cúmulo de perfeição
é comprar um retrato de Aristóteles, de Pítaco [3],
ou guardar na estante manuscritos de Cleantes [4],
Não nos fiemos no aspecto: em que rua não abundam
maricas de ar severo? Vituperas os vícios, tu, que és
o que de mais conhecido e porco existe entre os panascas?
Os membros cabeludos, as duras cerdas que cobrem os braços
são indício duma alma forte, mas do cu depilado
os médicos cortam, rindo, enormes inchaços!
São gente de poucas falas, grandes amigos do silêncio
e usam o cabelo mais curto que os sobrolhos.
Peribónio, o paneleiro, é mais honesto e franco:
no rosto e no andar denuncia o defeito
com que, em meu entender, o destino o fadou.
Desta gente a franqueza faz dó, desculpa-os a própria imperfeição.
Piores são os que investem com tais vícios gritando como Hércules
e falam de virtude com requebros de nalgas!
— “Como hei-de venerar-te, ó Sexto, e aos teus meneios de cu,” —
diz o torpe Varilo — “se em nada te avantajo na vileza?”
Pode troçar dum coxo um homem são, um branco dum etíope;
mas como admitir que os Gracos [5] condenem revoluções?
Quem não uniria o céu à terra e o mar ao céu
se Verres [6] detestasse os ladrões, Milão [7] os homicidas,
se Clódio [8] condenasse os adúlteros, Catilina [9] os seus cúmplices,
e os triúnviros [10] vituperassem as proscrições de Sula? [11]
Assim agiu, não há muito, o amante poluído por fabuloso
incesto [12], ao pôr de novo em vigor leis penosas para todos [13] (perigosas até para Vénus e Marte)
no próprio instante em que Júlia [14] escancarava a cona fértil
em inúmeros abortos, e deitava cá para fora
fetos que eram, tal qual, a cara de seu tio!
É com pleno direito, decerto, que todos os vícios desprezam
os pretensos Escauros [15] e por sua vez os censuram.
Larónia [16] não pôde suportar um destes que, cenho carregado,
constantemente clamava: “Onde dormes tu, ó lei Júlia?”,
e, sorrindo, disse-lhe: “Felizes tempos estes em que tu
lutas contra os maus costumes. Agora Roma conhecerá o pudor,
caiu-lhe do céu um terceiro Catão! Mas diz-me:
onde compras tu esses bálsamos odorosos
que se exalam do teu pescoço cabeludo?
Não tenhas pejo de me indicar qual o dono da loja.
Se formos remexer nas leis e nos decretos, a primeira
a citar seria a lei contra os panascas,
Repara, observa bem os homens: são piores que as mulheres,
mas o número protege-os, e os seus batalhões de escudos bem unidos.
É grande a concórdia entre os maricas. No nosso sexo
impossível será encontrar tão vergonhosas práticas.
Média não lambe Clúvia, nem Flora o faz a Catula;
Hispão, esse, de levar no cu e brochar até está pálido.
Acaso nós, mulheres, defenderemos causas, ou percebemos
de direito civil, ou provocamos algum alarido no vosso foro?
Poucas são as que lutam no circo, poucas as que são atletas.
Vós, maricas, ate fiais lã e guardais em cestos os novelos! [17]
………………………………………………………………………………………….
É sabido por que fez Histro testamento a favor de um único
liberto, e por que tantos bens cedeu, vivo ainda, a sua mulher,
ela será rica por dormir a três em enorme leito.
Mulher, casa-te e cala: jóias te renderá o teu silêncio!” [18]
………………………………………………………………………………………..

Fugiram lestos os pretensos estóicos ao ouvir as verdades
expostas por Larónia. Em que mentira ela? Mas os outros,
que não farão eles, Crético, quando tu usas tecidos transparentes,
e assim vestido, ante o pasmo geral, discursas contra
as Próculas e as Politas? Fabula é adúltera;
pois que a condenem, e Carfínia também, se assim o queres; mesmo
depois de condenada nunca ela vestirá uma toga como a tua.
— “Estamos no pino de Julho, e morro de calor”, — dizes tu. Discursa em pêlo: doido varrido, serás menos nojento!
Belo traje esse, para tu apresentares leis e decretos
ante o povo vencedor, ainda coberto de recentes feridas,
quando, para te ouvir, largando o arado, viessem os montanheses!
Que não dirias tu, se visses no corpo dum juiz
tal vestimenta? Tecidos transparentes! Achas decente para uma testemunha?
Tu, homem severo e duro, mestre de liberdade, ó Crético,
deixas-te ver à transparência! O contágio propagou essa mania,
e ainda mais a propagará, tal como no campo a vara inteira
morre devido à sarna ou à tinha dum só porco,
ou a videira apodrece toda devido a uma uva podre.
Mas tu ainda ousarás algo mais torpe que esse traje:
ninguém chega dum salto ao auge da torpeza.
A pouco e pouco, serás recebido entre aqueles que, à porta fechada,
ornam de fitas a testa, passam colares à volta do pescoço
e imolam a Cibele o ventre duma porca jovem
ou lhe oferecem amplo cratere de vinho. Porém, alterando os ritos [19],
é a mulher que é retida ao longe, e não atravessa a porta:
o altar da deusa só se apresenta aos machos. — “Fora daqui, profanas”,
— gritais vós —, “aqui nenhuma flautista toca o seu instrumento.” [20]
………………………………………………………………………………………..
Um de vós alonga os sobrolhos tisnados de húmida fuligem
com uma agulha oblíqua, e pinta-os erguendo o olhar pestanejante.
Outro bebe por um copo em forma de Priapo,
e prende a longa cabeleira com uma rede dourada,
vestido dum tecido em xadrez azul, ou liso verde-claro,
enquanto o escravo jura pela Juno do senhor [21].
…………………………………………………......………………………………….
Cerimónia destas ignora contensão nas palavras ou respeito pelo altar.
Aqui, é a licenciosidade duma Cibele vil, é a liberdade de falar
com voz sensual. Um velho fanático de cabelos brancos
preside ao culto, raro e espantoso exemplo
de enorme goela, mestre consumado. 
Que esperam eles? Não era tempo já de, à moda frígia,
com um cutelo extirpar esse supérfluo apêndice carnal?] [22]
Graco ofereceu em dote quatrocentos mil sestércios
a um tocador de trompa: talvez este tocasse com a trompa bem tesa!
Assinam o registo, desejam-lhes felicidades, senta-se à mesa
grande cópia de convivas, e a “recém-casada” senta-se ao colo do ”marido”.
Ó romanos de antanho, acaso este esponsal
mais releva do censor on do arúspice?
Acaso alguém julgaria maior monstruosidade
que uma mulher parisse um bezerro, ou uma vaca um cordeiro?
Graco enverga longo vestido debruado a ouro, cobre-se com véu nupcial,
um homem que já levara pendentes a balouçar em sagrada correia
os escudos celestes, suando sob o seu peso[23]. Ó pai de Roma[ 24],
como é possivel ousarem tal crime os pastores do Lácio?
Como, ó Marte, tal perversão se apoderou dos teus descendentes?
Um homem, de estirpe e fortuna ilustres, entrega-se a outro homem,
e não te estremece o elmo, nem bates no chão com a lança,
nem vais queixar-te a Júpiter? Vai-te então, retira-te do campo
antes severo, que ora descuidas. — “Dever tenho a cumprir
amanhã, mal nasça o sol, lá para o vale de Quirino.” —
Qual é esse dever? — “Que pergunta! Tenho um amigo que arranjou marido,
mas só convida os íntimos.”— Se chegarmos a velhos, ainda havemos
de vê-los celebrar às claras tais esponsais, e pedir a sua inscrição
nos registos. Entretanto, um tormento enorme aflige estas “noivas”:
não podem parir, e assim, por amor dos filhos, reter o amor dos “maridos”!
Ainda bem, a natureza não lhes permite ao corpo
a aberração que têm na alma: “elas” morrerão estéreis!...


[1] Mânio Cúrio Dentado, herói do séc. XII a. C., símbolo das virtudes romanas tradicionais.
[2] Filósofo grego do séc. III a. C..
[3] Um dos chamados “sete sábios” da Grécia.
[4] Filósofo grego (séc. IX-III a. C.).
[5] Tibério e Gaio Graco, politicos revolucionários romanos do sec. II a. C.
[6] Propretor da Sicilia [73 a. C.], célebre pelas suas rapinas. Acusado por Cícero num processo que ficou célebre.
[7] Amigo de Cicero. Assassinou durante uma rixa o seu rival Clódio [v. nota seguinte].
[8] Político do tempo de Cícero. Célebre pela sua vida dissoluta, diz-se que até teve relações incestuosas com a irmã, Clódia, que outra não é senão a Lésbia imortalizada pelo poeta Catulo.
[9] Chefe duma conspiração [63 a. C.], durante o consulado de Cícero.
[10] Marco António, Octávio e Lépido, os componentes do 2.° triunvirato.
[11] Ditador romano [82-79 a. C.]. 0 nome por que ele é, entre nós, mais conhecido — Sila —, resulta duma grafia pseudo-erudita [Syea], pelo que deverá ser abandonado em proveito da forma correcta Sula [do latim Sulla].
[12] Trata-se do imperador Domiciano, amante da própria sobrinha.
[13] A “lei Júlia”, contra 0 adultério.
[14] Sobrinha de Domiciano.
[15] M. Emílio Escauro, contemporâneo de Cícero, símbolo de dignidade.
[16] Prostituta da época.
[17] Omitimos os vv. 55-57.
[18] Omitimos os vv. 62-63.
[19] 0 culto de Cibele só costumava ser praticado per mulheres.
[20] Omitimos os VV. 91-92.
[21] Por este ser invertido: Juno era protectora das mulheres. — Omitimos em seguida os vv. 99-109.
[22] Na Frígia [Ásia Menor] o culto de Cibele estava entregue a eunucos.
[23] Escudos sagrados, que se dizia terem caido do céu. A sua manipulação durante o culto estava entregue aos nobres.
[24] Marte, pai dos gémeos Rómulo e Remo.



Tradução de José António Campos em 
Antologia de poesia latina, erótica e satírica, por um grupo de docentes da Faculdade de Letras de Lisboa. Fernando Ribeiro de Mello – Edições Afrodite, Lisboa, 1975



Os Amores de Vénus e Marte, de Reposiano


De concubitu Martis et Veneris
…………………………………………………………………
Dum ludos sic blanda Venus, dum gaudia miscet
et dum suspenso solatia quaerit amori,                        75
dum flet quod sera venit sibi grata voluptas,
ecce furens post bella deus, post proelia victor
victus amore venit. Cur gestas ferrea tela?
Ne metuat Cypris, comptum decet ire rosetis.
A, quotiens Paphie vultum mentita furentis                80
lumine converso serum incusavit amantem!
Verbera saepe dolens mentita est dulcia serto,
aut, ut forte magis succenso Marte placeret,
amovit teneris suspendens oscula labris,
nec totum effundens medio blanditur amore.                85
Decidit aut posita est devictis lancea palmis;
sed, dum forte cadit, myrto retinente pependit.
Ensem tolle, puer; galeam tu, Gratia, solve!
Haec laxet nodos, haec ferrea vincula temptet:
solvite, Bybliades, praeduri pectora Martis                   90
loricaeque moras; vos scuta et tela tenete:
nunc violas tractare decet! Laetare, Cupido,
terribilem divum tuo solo numine victum:
pro telis flores, pro scuto myrtea serta,
et rosa forte loco est gladii, quem iure tremescunt!             95
Iverat ad lectum Mavors, et pondere duro
floribus incumbens totum turbarat honorem;
ibat pulchra Venus vix presso pollice cauta,
florea ne teneras violarent spicula plantas;
et nunc innectens, ne rumpant oscula, crinem,                100
nunc vestes fluitare sinens, vix, laxa retentat,
cum nec tota latet nec totum nudat amorem.
Ille inter flores, furtivo lumine, tectus,
spectat hians Venerem totoque ardore tremescit.
Incubuit lectis Paphie. Proh sancte Cupido,                       105
quam blandas voces, quae tunc ibi murmura fundunt !
Oscula permixtis quae tunc fixere labellis!
Quam bene consertis haeserunt artibus artus!
……………………………………………………………………..

saepe levi cruris tactu commovit amantem
in flammas, quas diva fovet.
Iam languida fessos
forte quies Martis tandem compresserat artus;
non tamen omnis amor, non omnis pectore cessit                115
flamma dei: trahit in medio suspiria somno
et venerem totis pulmonibus ardor anhelat.
Ipsa Venus tunc tunc calidis suspensa venenis
uritur ardescens, nec somnia parta quiete...
O quam blanda quies! O quam bene presserat artus             120
nudos forte sopor! Niveis suffulta lacertis
colla nitent; pectus gemino quasi sidere turget.
Non omnis resupina iacet, sed corpore flexo
molliter et laterum qua se confinia iungant;
Martem respiciens, deponit lumina somno,                125
sed gratiosa, decens... Pro lucis forte Cupido
Martis tela regens; quae postquam singula
loricam clipeum gladium galeaeque minaces
cristas flore ligat: tunc hastae pondera temptat
miraturque suis tantum licuisse sagittis.                      130



Os amores de Vénus e Marte (vv. 74-130)


Nos bosques passa o tempo a doce Vénus,
e chora por tanto tardar a hora do prazer,
buscando distracção para a espera do amor:
ardente da batalha chega Marte, vencido por Cupido
o vencedor da peleja. Porque vens tu coberto de aço?
Para não assustar Vénus orna-te antes de flores.
Ah! quanta vez a deusa, fingindo-se zangada,
olhou Marte acusando-o de tanto ter tardado.
Quanta vez ameaçou bater-lhe com grinaldas
e — quem sabe? — para ainda mais excitar Marte
repele-o, adiando os beijos dos seus lábios;
e sem deixar expandir toda a onda amorosa
vai-lhe prodigalizando eróticas carícias.
A lança de Marte cai-lhe das mãos, das suas mãos
submissa, e ao cair prende-se numa sebe de mirto.
Tira-lhe a espada Cupido, as Graças desprendem-lhe o elmo,
as donzelas de Biblis apartam-lhe a armadura:
uma abre-lhe as fivelas, outra os ganchos de ferro
que sustentam a couraça, outras pegam no escudo e dardos. 
Neste momento o aço cede o lugar às flores.
Alegra-te, Cupido, submisso ao teu único poder
o temeroso deus está subjugado ao amor.
As armas troca por flores, o escudo por grinaldas,
e no lugar da espada horrenda toma uma rosa.
Em leito florido reclina-se Marte, dispersando
com o seu peso a harmonia das pétalas.
A bela Vénus vem juntar-se-lhe, em passos leves,
não vão os espinhos picar-lhe os frágeis pés,
solta os cabelos, antes que no ardor dos beijos se desatem,
deixa ondear os véus que a cobrem, mal os segura,
sem toda se cobrir, mas sem desnudar todo o encanto.
Marte, com olhar furtivo, do seu leito de flores
contempla Vénus boquiaberto, estremece de excitação.
A deusa reclina-se no leito. Oh! divino Cupido,
que doces palavras murmuram entre si!
Que beijos imprimem nos lábios que se colam!
Como os seus membros se entrelaçam uns nos outros! (*)
………………………………………………………………………………..
Mil vezes o leve contacto duma coxa excita Marte
com um ardor que Vénus cada vez mais inflama.
Uma lânguida quietude apodera-se dos membros do deus,
mas o seu corpo ainda não esgotou todo o amor,
todas as suas chamas; no meio do sono
o ardor da paixão ainda lhe brota do ânimo.
Vénus, ardente ainda, sente percorrer-lhe o corpo
como que um cálido veneno, e não consegue mergulhar no sono.
Que visão de beleza ! Como o langor que os toma
une tão bem um ao outro os corpos nus.
Nos braços de neve repousa o colo da deusa; 0 peito brilha
como que iluminado por um par de estrelas.
Sem toda se apoiar nas costas, Vénus inclina-se levemente
para 0 lado em que o seu corpo toca o corpo do amante.
Contemplando Marte, ela sente o sono conquistar-lhe os olhos,
sempre graciosa e bela. Perto dali Cupido
com as armas de Marte: toma-lhes o peso, uma a uma,
a couraça, o escudo, a espada, o penacho altaneiro
do elmo, prende-as a todas com flores; sopesa a forte lança
e admira a vitória das suas setas sobre arma tão poderosa.

(*) Omitimos os VV. 109-111.

Tradução de José António Campos em 
Antologia de poesia latina, erótica e satírica, por um grupo de docentes da Faculdade de Letras de Lisboa. Fernando Ribeiro de Mello – Edições Afrodite, Lisboa, 1975


quinta-feira, 13 de março de 2014

Metamorfoses, de Ovídio

A HISTÓRIA DE MIRRA (X, vv. 300 ss.)

dira canam; procul hinc natae, procul este parente               300
aut, mea si vestras mulcebunt carmina mentes,
desit in hac mihi parte fides, nec credite factum,
vel, si credetis, facti quoque credite poenam.
si tamen admissum sinit hoc natura videri,
[gentibus Ismariis et nostro gratulor orbi,]               305
gratulor huic terrae, quod abest regionibus illis,
quae tantum genuere nefas:.               310
………………………………………………………
ipse negat nocuisse tibi sua tela Cupido,
Myrrha, facesque suas a crimine vindicat isto;
stipite te Stygio tumidisque adflavit echidnis
e tribus una soror: scelus est odisse parentem,
hic amor est odio maius scelus.—undique lecti               315
te cupiunt proceres, totoque Oriente iuventus
ad thalami certamen adest: ex omnibus unum
elige, Myrrha, virum, dum ne sit in omnibus unus.
illa quidem sentit foedoque repugnat amori
et secum "quo mente feror? quid molior?" inquit               320
"di, precor, et pietas sacrataque iura parentum,
hoc prohibete nefas scelerique resistite nostro,
si tamen hoc scelus est. sed enim damnare negatur
hanc Venerem pietas: coeunt animalia nullo
cetera dilectu, nec habetur turpe iuvencae               325
ferre patrem tergo, fit equo sua filia coniunx,
quasque creavit init pecudes caper, ipsaque, cuius
semine concepta est, ex illo concipit ales.
felices, quibus ista licent! humana malignas
cura dedit leges, et quod natura remittit,               330
invida iura negant. gentes tamen esse feruntur,
in quibus et nato genetrix et nata parenti
iungitur, et pietas geminato crescit amore.
me miseram, quod non nasci mihi contigit illic,
fortunaque loci laedor!—quid in ista revolvor?               335
spes interdictae, discedite! dignus amari
ille, sed ut pater, est.—ergo, si filia magni
non essem Cinyrae, Cinyrae concumbere possem:
nunc, quia iam meus est, non est meus, ipsaque damno
est mihi proximitas: aliena potentior essem.               340
ire libet procul hinc patriaeque relinquere fines,
dum scelus effugiam; retinet malus ardor euntem,
ut praesens spectem Cinyran tangamque loquarque
osculaque admoveam, si nil conceditur ultra.
ultra autem spectare aliquid potes, inpia virgo?               345
et quot confundas et iura et nomina, sentis?
tune eris et matris paelex et adultera patris?
tune soror nati genetrixque vocabere fratris?
nec metues atro crinitas angue sorores,
quas facibus saevis oculos atque ora petentes               350
noxia corda vident? at tu, dum corpore non es
passa nefas, animo ne concipe neve potentis
concubitu vetito naturae pollue foedus!
velle puta: res ipsa vetat; pius ille memorque est
moris—et o vellem similis furor esset in illo!"               355
     'Dixerat, at Cinyras, quem copia digna procorum,
quid faciat, dubitare facit, scitatur ab ipsa,
nominibus dictis, cuius velit esse mariti;
illa silet primo patriisque in vultibus haerens
aestuat et tepido suffundit lumina rore.                360
virginei Cinyras haec credens esse timoris,
flere vetat siccatque genas atque oscula iungit;
Myrrha datis nimium gaudet consultaque, qualem
optet habere virum, "similem tibi" dixit; at ille
non intellectam vocem conlaudat et "esto               365
tam pia semper" ait. pietatis nomine dicto
demisit vultus sceleris sibi conscia virgo.
     'Noctis erat medium, curasque et corpora somnus
solverat; at virgo Cinyreia pervigil igni
carpitur indomito furiosaque vota retractat               370
et modo desperat, modo vult temptare, pudetque
et cupit, et, quid agat, non invenit, utque securi
saucia trabs ingens, ubi plaga novissima restat,
quo cadat, in dubio est omnique a parte timetur,
sic animus vario labefactus vulnere nutat               375
huc levis atque illuc momentaque sumit utroque,
nec modus et requies, nisi mors, reperitur amoris.
mors placet. erigitur laqueoque innectere fauces
destinat et zona summo de poste revincta
"care, vale, Cinyra, causamque intellege mortis!"               380
dixit et aptabat pallenti vincula collo.
     'Murmura verborum fidas nutricis ad aures
pervenisse ferunt limen servantis alumnae.
surgit anus reseratque fores mortisque paratae
instrumenta videns spatio conclamat eodem               385
seque ferit scinditque sinus ereptaque collo
vincula dilaniat; tum denique flere vacavit,
tum dare conplexus laqueique requirere causam.
muta silet virgo terramque inmota tuetur
et deprensa dolet tardae conamina mortis.               390
instat anus canosque suos et inania nudans
ubera per cunas alimentaque prima precatur,
ut sibi committat, quicquid dolet. illa rogantem
aversata gemit; certa est exquirere nutrix
nec solam spondere fidem. "dic" inquit "opemque               395
me sine ferre tibi: non est mea pigra senectus.
seu furor est, habeo, quae carmine sanet et herbis;
sive aliquis nocuit, magico lustrabere ritu;
ira deum sive est, sacris placabilis ira.
quid rear ulterius? certe fortuna domusque               400
sospes et in cursu est: vivunt genetrixque paterque."
Myrrha patre audito suspiria duxit ab imo
pectore; nec nutrix etiamnum concipit ullum
mente nefas aliquemque tamen praesentit amorem;
propositique tenax, quodcumque est, orat, ut ipsi               405
indicet, et gremio lacrimantem tollit anili
atque ita conplectens infirmis membra lacertis
"sensimus," inquit "amas! et in hoc mea (pone timorem)
sedulitas erit apta tibi, nec sentiet umquam
hoc pater." exiluit gremio furibunda torumque               410
ore premens "discede, precor, miseroque pudori
parce!" ait; instanti "discede, aut desine" dixit
"quaerere, quid doleam! scelus est, quod scire laboras."
horret anus tremulasque manus annisque metuque
tendit et ante pedes supplex procumbit alumnae               415
et modo blanditur, modo, si non conscia fiat,
terret et indicium laquei coeptaeque minatur
mortis et officium commisso spondet amori.
extulit illa caput lacrimisque inplevit obortis
pectora nutricis conataque saepe fateri               420
saepe tenet vocem pudibundaque vestibus ora
texit et "o" dixit "felicem coniuge matrem!"
hactenus, et gemuit. gelidus nutricis in artus
ossaque (sensit enim) penetrat tremor, albaque toto
vertice canities rigidis stetit hirta capillis,               425
multaque, ut excuteret diros, si posset, amores,
addidit. at virgo scit se non falsa moneri;
certa mori tamen est, si non potiatur amore.
"vive," ait haec, "potiere tuo"—et, non ausa "parente"
dicere, conticuit promissaque numine firmat.               430
…………………………………………………………………….
nacta gravem vino Cinyran male sedula nutrix,
nomine mentito veros exponit amores
et faciem laudat; quaesitis virginis annis               440
"par" ait "est Myrrhae." quam postquam adducere iussa est
utque domum rediit, "gaude, mea" dixit "alumna:
vicimus!" infelix non toto pectore sentit
laetitiam virgo, praesagaque pectora maerent,
sed tamen et gaudet: tanta est discordia mentis.               445
………………………………………………………………..
ad facinus venit illa suum; fugit aurea caelo
luna, tegunt nigrae latitantia sidera nubes;
nox caret igne suo; primus tegis, Icare, vultus,               450
Erigoneque pio sacrata parentis amore.
ter pedis offensi signo est revocata, ter omen
funereus bubo letali carmine fecit:
it tamen, et tenebrae minuunt noxque atra pudorem;
nutricisque manum laeva tenet, altera motu               455
caecum iter explorat. thalami iam limina tangit,
iamque fores aperit, iam ducitur intus: at illi
poplite succiduo genua intremuere, fugitque
et color et sanguis, animusque relinquit euntem.
quoque suo propior sceleri est, magis horret, et ausi               460
paenitet, et vellet non cognita posse reverti.
cunctantem longaeva manu deducit et alto
admotam lecto cum traderet "accipe," dixit,
"ista tua est, Cinyra" devotaque corpora iunxit.
accipit obsceno genitor sua viscera lecto               465
virgineosque metus levat hortaturque timentem.
forsitan aetatis quoque nomine "filia" dixit,
dixit et illa "pater," sceleri ne nomina desint.
     'Plena patris thalamis excedit et inpia diro
semina fert utero conceptaque crimina portat.               470
postera nox facinus geminat, nec finis in illa est,
cum tandem Cinyras, avidus cognoscere amantem
post tot concubitus, inlato lumine vidit
et scelus et natam verbisque dolore retentis
pendenti nitidum vagina deripit ensem;               475
Myrrha fugit: tenebrisque et caecae munere noctis
intercepta neci est latosque vagata per agros
palmiferos Arabas Panchaeaque rura relinquit

Vou contar caso hediondo — filhas, pais, afastai-vos!
Se acaso às vossas almas meus cantos agradarem
descrede do que canto, julgai-o impossível;
Mas se o quiserdes crer, atentai no castigo.
Se a natureza admite que um crime tal exista,
dou graças a Ismária, a zona onde habitamos,
dou-lhe graças por ver minha pátria tão longe
da terra onde ocorreu o monstruoso incesto!
…………………………………………………………….
Nega o próprio Cupido ter sido a sua flecha
a ferir-te, ó Mirra; e iliba do crime os seus archotes.
Uma das Fúrias foi quem te inspirou com infemal
tocha e vipéreo veneno. Odiar o pai é crime,
mas um amor como o teu é crime ‘inda maior!
A flor da nobreza deseja-te, jovens de todo o oriente
disputam o teu leito. De todos esses, Mirra,
escolhe um noivo; de todos, só um te é proibido.
Ela sabe, e forceja por repelir o amor
ilicito. “Estou louca? Que faço?”, pensa ela.
“Deuses, filial respeito, sacras leis paternais,
afastai-me do incesto, não consenti meu crime,
se é que isto é crime! 0 respeito filial
näo condena este amor. Nos outros animais
cópula não é crime: não é torpe a vitela
ser coberta pelo pai, ou o cavalo unir-se
à filha; o bode monta as cabras que gerou
e as aves procriam de quem as procriou.
Feliz quem assim faz! Do humano preconceito
nascem perversas leis: a natureza aceita,
um código cruel proibe! Ha porém povos,
diz-se, em que a mãe ao filho se une, e a filha ao pai,
e assim, com duplo amor, aumentam a afeiçäo!
Pobre de mim, porquê não ter nascido entre esses?
Desgraça-me o acaso que aqui me fez nascer!
Sempre estes pensamentos! Ide, esperanças ilícitas!
Ele é digno que o ame, mas como pai apenas.
Não fora eu a filha do ‘ilustre Cíniras:
no leito poderia a Cíniras unir-me!
Ele é meu, e assim não pode pertencer-me.
O próprio parentesco é causa do meu mal.
Estranha, possuí-lo-ia! Ah!, pudesse eu fugir
e deixar para trás as fronteiras da pátria
se assim escapasse ao crime! Mas ardente e maldita
a paixäo não mo deixa: fico p’ra contemplar
e tocar Cíniras, falar-ihe, e, se mais não puder,
beijá-lo! Ímpia, pois ousas algo mais desejar?
Não vês como confundes as leis do parentesco?
Queres ser rival da mãe, amante de teu pai?
Queres que te digam irmã do filho, e mãe do irmão?
Não temes as Fúrias com negras cabeleiras de víboras
cujos brandões cruéis o olhar e o rosto atacam
dos criminosos? Tu, enquanto o corpo tens
livre de mancha, o espírito não manches,
não poluas da natureza as sumas leis com uma cópula incesta.
Queres praticá-la? Adversas te são as circunstâncias:
teu pai é homem recto, e os bons costumes guarda.
Ah! pudesse ele ter paixão igual a minha!”
Larga cópia de jovens pretende Mirra, e Ciniras,
sem saber qual escoiher, pois todos a merecem,
apresenta-os a filha: ela que eleja um noivo.
A princípio ela cala-se; o olhar fixo no pai,
arde; cálido orvalho a vista ihe humedece.
Parece indício a Ciniras de virginal pudor:
“que não chore”, lhe diz; limpa-lhe as faces, beija-a.
Excessivo é o prazer que os beijos dão a Mirra;
e ao perguntar-lhe o pai quem escolha por marido:
“Alguém que se assemelhe a ti!”, — foi a resposta.
Tais palavras enganam o pai; por isso as louva
dizendo: “Guarda sempre o respeito filial
que assim demonstras!” Mirra, à palavra “respeito”,
baixa os olhos ao chão, consciente do seu crime.
Já vai em meio a noite, no sono esquecem todos
fadigas e cuidados; só Mirra ainda vela
presa de fogo atroz, incapaz de esquecer
sua paixão funesta; ora perde as esperanças,
ora se enche de audácia; hesita entre a vergonha
e o desejo; não sabe o que fazer. Qual árvore
ferida pelo machado, prestes a receber
o último golpe, oscila sem saber p’ra que lado
há-de cair, de todos o perigo ameaçando;
assim a alma de Mirra, de várias paixões presa,
hesita e treme, entre uma e outra vacilando,
e só na morte vê p’ra 0 seu amor repouso.
Decide-se a morrer. Ergue-se na intenção
de enforcar-se. Ao prender do alto da porta o cinto,
diz: “Adeus, amado Ciniras; só espero que compreendas
da minha morte a causa !”, — e ao pálido pescoço
a corda passa. Diz-se que a fiel ama
que a porta lhe guardava ouviu este murmúrio.
A velha sai do leito, abre a porta, e mal vê
o mortal aparato, enorme grito solta.
Desesperada, fere-se, as vestes rasga; o laço
fatal desprende, e parte; enfim, pode chorar,
abraçar Mirra e a causa ihe inquirir do suicídio.
Queda-se muda a jovem, o olhar fixo no chão:
dói-lhe assim ver desfeito em breve instante o empenho
que fizera em morrer. A ama insiste; aponta
as cãs, e os peitos secos; invoca o berço e o leite,
por eles pede a Mirra lhe narre a sua dor.
Esta a prece repele, e geme. Näo desiste
a ama, e lhe promete mais que guardar segredo:
“Fala, deixa ajudar-te; sou velha, inútil não!
Estás louca? Sei de alguém que com preces e ervas
curar-te pode. Alguém te deitou mau-olhado?
Com mágico ritual serás purificada.
Se o que te faz sofrer é a ira dos deuses,
fazendo sacrifícios tal ira aplacaremos.
Que mais imaginar? Da tua casa a sorte
é próspera, progride; vivos tens mãe e pai!”
Ao ouvir “pai” suspira do íntimo do peito
Mirra! não sente a ama qualquer sombra de crime
mas de algum mal de amor percebe que se trata.
Tenaz em seu propósito, pede que lho indique,
qualquer que seja; aperta-a, lacrimosa, ao peito
senil, abraça-a toda entre os seus braços débeis:
“Jâ percebi, tu amas! Nada temas. Meu zelo
te ajudarâ, sem nunca de nada suspeitar
teu pai”. Da ama se aparta Mirra como louca,
esconde no leito o rosto: “Vai-te, por favor, vai-te,
não faças mais sofrer minha vergonha !” Insiste
a velha. “Vai-te*, diz Mirra, “ou deixa de inquirir
a minha dor. Não queiras trazer a luz um crime.”
A ama estremece, as mâos trémulas pela idade e o medo
estende, ajoelha aos pés de Mirra suplicante,
fala-lhe com carinho, depois mete-lhe medo;
ameaça: ou a verdade, ou então irá contar
o laço que encontrou, o suicídio tentado.
Revele Mirra o seu amor: promete auxílio.
A jovem ergue o olhar, com lágrimas inunda
o peito da ama, tenta — uma vez, outra vez —,
revelar-se, mas sempre as palavras reprime,
e de vergonha esconde o rosto com as vestes:
“Feliz a minha mãe, por ter um tal marido!”
Não pode dizer mais, e geme. A ama percebe;
um calafrio lhe entra no corpo até aos ossos,
as cãs hirtas de horror eriçam-se na fronte.
Diz tudo quanto pode p’ra tentar dissuadir
esse amor criminoso. A jovem sabe bem
que os conselhos são justos, porém estã decidida
a morrer, se o amado não puder possuir.
“Vive então”, diz-lhe a ama, .possuirãs o teu...”
Não ousa dizer “pai”, interrompe-se. E os deuses
invoca por garantes da promessa que fez (*)
…………………….….………………………………………….
Um dia a ama encontra Cíniras sob o efeito
do vinho, e com fatal diligência lhe fala,
sob um nome suposto, dum amor verdadeiro
que alguém por ele tem: “É jovem bem formosa!”
Perguntando ele a idade: “A mesma que tem Mirra !” ,
foi a resposta. “Vai então buscá-la.” A velha
chegando a casa: “Filha, alegra-te, vencemos!”
A pobre moça não ousa sentir uma alegria
completa, o coração augura-lhe desgraça.
Mas está contente. Na alma, paixões eontrârias lutam (**)
……………………………………………………………………...
Mirra parte ao encontro do seu crime de amor.
A noite jaz envolta em total escuridão.
Três vezes ao sair o pé tropeça, agoiro
que a devia fazer voltar atrás, três vezes
fúnebre mocho, — mau presságio! —, com voz lúgubre
piou. Mas mesmo assim ela vai; a vergonha
diminui ao esconder-se na negrura da noite.
Dá a mão esquerda à ama, com a outra tacteia
o caminho no escuro. Já chega ao pé da alcova,
já abre a porta e entra. Então os pés fraquejam,
os joelhos tremem, a cor e o sangue a abandonam:
é já quase ao chegar que a coragem lhe foge.
Quanto mais perto está do crime mais estremece;
arrepende-se quase; e quase quereria
poder voltar a casa sem que a visse ninguém.
Enquanto hesita, a velha empurra-a com a mão,
até junto do leito imponente, e entrega-a
ao pai, dizendo: “Aqui a tens. tua, Ciniras!”
E um ao outro uniu os seus corpos malditos.
Em leito impuro acolhe aquele pai o fruto
que gerara. Da moça os medos virginais
acalma, o temor dela afasta. Talvez mesmo,
com o direito da idade, lhe chamou “minha filha”
e ela lhe chamou “pai”! Ao incesto não faltam
nem os nomes sequer. Fecundada sai Mirra
da alcova patema: traz no ventre maldito
impio semen, do crime o fruto concebendo.
Vê a noite seguinte repetir-se o prazer
criminoso. E essa noite ainda não foi a última!
Até que uma vez Ciniras, desejoso de ver,
depois de tanta cópula, o rosto da amante,
vai buscar uma luz, e vê a filha, o incesto!
A dor não ihe permite articular palavra:
da bainha pendente polida espada arranca,
Mirra foge, ao abrigo da treva, a noite cega
permite-lhe que escape à morte. Após errar
na vastidão do campo, acaba por deixar
os palmares da Arábia e as terras da Pancaia (***)

(*) Omitimos os VV. 431-437.
(**) Omitimos os VV. 446-447.
(***) Para castigarem Mirra pelo seu crime, os deuses transformaram-na na planta que tem o seu nome. Já depois de metamorfoseada, Mirra viria a dar à luz Adónis.

Tradução de J. António Campos em 
Antologia de poesia latina, erótica e satírica, por um grupo de docentes da Faculdade de Letras de Lisboa. Fernando Ribeiro de Mello – Edições Afrodite, Lisboa, 1975